Het Perfecte Coalitieakkoord

Wie de programma’s naast elkaar legt, leest grote beloftes. Leuzen als “iedereen waardig werk”, “werk moet lonen” of “in een fatsoenlijk land is niemand werkloos”.  Maar als we verder kijken dan de leuzen, zien we dat partijen vooral sleutelen aan het bestaande systeem: nieuwe regelingen, aangepaste wetten en extra voorzieningen. Dat is ambitieus op papier, zeker gezien de doorrekeningen van het CPB, maar het blijven plannen die niets doen aan de kern van het probleem. De fundamentele herziening die nodig is om kansengelijkheid en arbeidsparticipatie duurzaam te versterken, blijft uit.

Toch is het niet alleen kommer en kwel. Tussen de plannen vinden we waardevolle bouwstenen die richting geven aan verandering. Start Foundation zet zich al 27 jaar in om innovatieve en rebelse ideeën door te vertalen naar de praktijk. Als aanjager van een eerlijke arbeidsmarkt werken we samen met initiatieven en ondernemers die laten zien hoe het anders kan: van projecten als De Werkversneller, de Parallelle Arbeidsmarkt, Open Hiring en Niet Beperkt Genoeg. Wat we daarvan leerden, gebruiken we nu om vooruit te kijken. Wat moet er in het, in onze ogen, perfecte coalitieakkoord staan?

Dit stuk is geen kieswijzer, maar een oproep. Een oproep om in het komende coalitieakkoord de eerste echte stap te zetten naar gelijke kansen en passend werk voor iedereen.

Scherpe plannen of gemiste kansen

Een uitgebreide analyse van de verkiezingsprogramma’s is onder andere te lezen bij AWVN, Cedris en Onbeperkt aan de Slag. Wij delen een korte afdronk:

De klassieke breuklijn tussen rechts en links is goed zichtbaar. De VVD vindt dat werken altijd meer moet opleveren dan niet-werken. Dat principe willen ze wettelijk vastleggen in een koopkrachtwet, waarin wordt bepaald dat werkenden er ieder jaar in koopkracht méér op vooruit moeten gaan dan niet-werkenden. Ook pleiten ze voor bijna gratis kinderopvang voor werkende ouders.

Aan de linkerkant is het uitgangspunt omgekeerd. GroenLinks-PvdA stelt dat bestaanszekerheid de basis is voor kansengelijkheid. Hogere minimumlonen, gekoppelde uitkeringen en gratis kinderopvang moeten een stabiele bodem onder eenieders bestaan leggen. Waar de VVD de stap naar werk wil stimuleren met een financiële prikkel, wil GroenLinks-PvdA juist degene die die stap probeert te zetten beschermen met een terugvaloptie.

JA21 en de PVV varen een hardere koers. JA21 wil het toeslagenstelsel schrappen en de overheid verkleinen. De PVV beperkt zijn blik tot “Nederlanders eerst” en laat scholing, inclusie en begeleiding vrijwel volledig buiten beeld. Opmerkelijk genoeg zei Wilders tijdens het eerste verkiezingsdebat dat juist het onbenutte arbeidspotentieel het werk moet gaan doen dat nu door arbeidsmigranten wordt verricht. De vraag is alleen: hoe denkt hij dat te realiseren in sectoren waar niemand in wil of kan werken?

Meer in het midden borduren verschillende partijen voort op succesvolle pilots en bestaande organisaties. Zo wil het CDA een plan voor basisbanen en een vernieuwde banenafspraak, met nadruk op waardig werk voor iedereen, ook voor mensen met een beperking. Met regionale leerwerkcentra willen ze scholing dichter bij de praktijk brengen. De intentie is sociaal,  maar volgens het CPB blijft het vaag hoe dat in de praktijk betaald en uitgevoerd moet worden.

Waar het CDA vooral inzet op een baangarantie voor iedereen, stelt D66 dat de sleutel tot een eerlijke arbeidsmarkt ligt in onderwijs en ontwikkelkansen. Hun voorstel voor een persoonlijk leerbudget dat nooit verloopt, valt op. Wie minder kansen had, krijgt meer ruimte om zich te ontwikkelen. Volt gaat zelfs nog een stapje verder en wil een Europees leerbudget. Zo zouden ook arbeidsmigranten zich verder kunnen ontwikkelen. Net als GroenLinks-PvdA ziet D66 dat de stap naar werk niet vanzelf gaat. Zij pleiten voor het versoepelen van regels, zodat de overgang van uitkering naar werk via vrijwilligers- of deeltijdwerk mogelijk wordt.

Een aantal partijen vindt het belangrijk dat er duidelijke regels zijn die verschillen tussen mensen stimuleren en dat het arbeidsmarktbeleid goed wordt uitgevoerd. De ChristenUnie deelt de wens om mensen te ondersteunen, maar vertrekt vanuit waardigheid in plaats van cijfers. Ze willen de Participatiewet menselijker maken: een lijn die al is ingezet met onder meer de Participatiewet in Balans. DENK daarentegen kiest een harde lijn: discriminatie aanpakken via wetgeving, boetes en quota. Geen morele oproep, maar afdwingbare regels. Volt ziet juist kansen in Europese richtlijnen voor inclusieve en eerlijke werving.

Het perfecte coalitieakkoord, wat móét erin?

Zoals gezegd is de formatie het moment van keuzes. Ervaring leert dat juist dan de sociale ambities sneuvelen.Dat zou deze keer niet mogen gebeuren. De bouwstenen voor een eerlijke arbeidsmarkt zitten al in de partijprogramma’s. Wij doen een eerste aanzet voor een akkoord:

1. Een nieuwe banenafspraak (CDA)
De CDA-voorstellen voor een vernieuwde banenafspraak moeten verder gaan dan cijfers. Iedereen met een arbeidsbeperking moet toegang krijgen tot ondersteuning. Dat betekent dat het huidige doelgroepenregister niet voldoet. Neem het VN-Handicapverdrag als uitgangspunt. Maak de no-riskregeling breed inzetbaar voor werkgevers die mensen met een arbeidsbeperking in dienst nemen.  Reken werkgevers af op de kwaliteit van de banen die ze bieden, niet op de aantallen.
Lees hier ons standpunt rondom de banenafspraak.

2. Iedereen een ontwikkelkans (D66/Volt)
Veranker het principe: wie de minste kansen had, verdient de meeste ondersteuning.
Waarom geven we studiefinanciering aan de één, maar ontzeggen we een ander de kans om zich te ontwikkelen? Het woud aan regels en versnipperde financiering belemmert mensen om een tweede kans te grijpen op weg naar, of terug op de arbeidsmarkt.
Geef iedereen de mogelijkheid tot een persoonlijk ontwikkelbudget, zonder zorgen over de kosten.
Lees meer over hoe wij zo veel mogelijk mensen een ontwikkelkans bieden binnen De Werkversneller

3. Ruimte tussen uitkering en betaalde baan voor maatschappelijke meerwaarde (GroenLinks-PvdA/D66)
Veel mensen kunnen (nog) niet meedraaien in het reguliere bedrijfsleven. Tegelijkertijd zijn er tal van maatschappelijke problemen waarbij we wél handen kunnen gebruiken. Het idee om vrijwilligers- en deeltijdwerk te stimuleren vanuit een uitkering past hier goed bij. Zo ontstaan er meer mogelijkheden om maatschappelijk bij te dragen zonder daarvoor bestraft te worden. Ook de terugvaloptie maakt dit mogelijk: geef mensen de kans om te groeien zonder angst voor verlies van bestaanszekerheid.
Deze tussenruimte is vergelijkbaar met ons programma De Parallelle Arbeidsmarkt. Vind hier onze geleerde lessen.

4. Menswaardigheid omhoog, bureaucratie omlaag (CU en VVD)
De VVD wil minder regels voor werkgevers, zodat het makkelijker wordt om inclusief beleid te voeren. Terecht, want de uitvoering is minstens zo belangrijk als beleid. Ruimte voor maatwerk en minder bureaucratische procedures helpt werkgevers om mensen in dienst te nemen en te houden.
En hoe maken we wetgeving en beleid menselijker? Kijk naar initiatieven als Collectief Kapitaal: daar zien we hoe vertrouwen en eenvoud hand in hand kunnen gaan.

5. Eerlijke werving en diversiteit (DENK en Volt)
DENK en Volt willen discriminatie op de arbeidsmarkt actief aanpakken. Verplicht grote werkgevers en publieke instellingen om zonder oordeel te werven en gebruik daarvoor concepten zoals Open Hiring. Zo blijft een toegankelijke arbeidsmarkt voor iedereen meer dan een belofte op papier.
Meer weten over werven zonder oordeel? Zie: Open Hiring.

Morgen wordt het spannend. Dan blijkt of kansengelijkheid en waardig werk écht prioriteit gaan krijgen aan de formatietafel. Start Foundation blijft intussen aanjager van de radicale verandering die nodig is. We zijn pas tevreden als in Nederland duurzaam werk toegankelijk is voor iedereen.