‘Functie anders’ voor Jos Verhoeven
In Januari volgend jaar krijgt bestuurder Joske Paumen van Start Foundation er een nieuwe medebestuurder bij. Jos Verhoeven levert dan zijn directie/bestuurderszetel in. De man die in 1998 als bestuurssecretaris het kersverse fonds op poten mocht zetten krijgt dan een andere functie. De komende tweeënhalve jaar, tot aan zijn pensionering in zomer 2028, gaat hij meer vanaf de zijlijn opereren. Eén van zijn taken is om het activistische karakter van het arbeidsmarktfonds te borgen voor de toekomst. “Als dat niet goed geborgd is dan heb ik gefaald.”
“Je wilt geen dertien-in-een-dozijn fonds zijn”
Voorafgaand aan een gesprek met Jos lopen we met hem nog even langs de Paradijslaan in Eindhoven. Dat is waar hij 28 jaar geleden, samen met secretaresse Lucille, zijn intrek nam in een klein kantoortje kort nadat de stichting Start Foundation was opgericht. Het fonds is al meer dan zestien jaar weg van deze locatie, maar tot zijn verrassing zijn er nog steeds enkele – ernstig verbleekte – bordjes met het oude logo van Start Foundation op het bijbehorende parkeerterrein te vinden. En toeval of niet, in het pand huist daklozenopvang Springplank met een bord boven de deur met de tekst ‘eerst werk’.
‘Eerst werk’, en dan met name voor mensen met een zwakke arbeidsmarktpositie, was precies de opdracht waarmee het fonds destijds het veld werd ingestuurd. Hooguit vijf jaar de tijd gaf hij zichzelf toen om de zaak op de rails te krijgen. “En daarna zou ik wat anders gaan doen.” Wie hem toen zou hebben voorspeld dat hij er dertig jaar zou blijven had hij compleet voor gek verklaard.
En toch is dat wat er is gebeurd. De verklaring? “ Ik kreeg de kans om zo’n beetje elke vijf jaar de organisatie nieuwe richtingen in te laten slaan. Altijd met het oog op de bal: de mensen voor wie we werken op de eerste plaats zetten. En het feit dat ik met fantastische mensen, zowel in het team als in het bestuur, heb kunnen werken. Anton Westerlaken, geweldige bestuurder, maar ook een geweldig mens, Wim Kok, Elske ter Veld, maar ook de huidige Raad van Toezicht allemaal slimme mensen die ons de vrijheid en het vertrouwen gaven en geven om te doen wat we menen te moeten doen.”
Ongepolijst
De ongepolijste stijl van Verhoeven – hij deinst er niet voor terug om een zaal vol ondernemers te schofferen omdat ze weinig oog hebben voor de onderkant van de arbeidsmarkt, en daagt het Ministerie van Sociale Zaken voor de rechter als ongedocumenteerde jongeren in zijn ogen onrechtvaardig worden behandeld – en het activistische karakter van het fonds gingen jarenlang hand in hand. Opzienbarende acties in de beginjaren (een re-integratiebureau opzetten voor mensen met Aids – en werklozen met geld en goederen belonen om hun zelfbedachte reintegratieplan uit te voeren) versterkten dat beeld. “Ik krijg soms te horen ‘jij hebt overal schijt aan.’ Maar dat klopt niet. Wel is het zo dat ik minder behoefte heb om aardig gevonden te worden of om mee te tellen. Daardoor ben ik wat onbevangener. Toen ik in 2015 die prijs voor meest invloedrijke filantropische bestuurder ontving, was ik en iedereen bij ons best trots. Mooi zo’n prijs, maar ik vind het net zo belangrijk dat iemand in de doelgroep zegt: ‘ik voel me gehoord en gezien door jullie’.”
Wat is hier misgegaan?
Provoceren en intuïtief doorpakken was destijds een stuk makkelijker én ook effectiever dan vandaag de dag. “Toen wij begonnen waren wij éénoog in het land der blinden. Nu barst het van de fondsen die ook in dit veld actief zijn! Er is in Nederland volgens mij meer geld dan dat er goede ideeën zijn. Je moet je plek dus telkens herformuleren en opnieuw uitvinden, anders wordt je hetzelfde als de rest.” En dat is een delicate kwestie, zo ondervond hij recent aan den lijve. “Bij een van de projecten die wij financieren was ik onaangenaam verrast door de feedback die ik kreeg. Dat ging o.a. over bureaucratische barrières bij ons. ‘Jullie lijken wel een bank!’ was de kritiek. Daar schrok ik van. ‘Wat is hier misgegaan?’ ging het door mijn hoofd, want zo zijn we toch niet? Tegelijkertijd moeten ook wij onze zaakjes op orde hebben en is toezicht strikter geworden in de loop van de tijd. Dat is ook realiteit”
Nieuwe wegen
Hoe je er voor kunt zorgen dat je als Start Foundation voor op de golf kunt blijven zitten en het vernieuwende karakter van de club toekomstig kunt borgen is één van de vragen waar Jos zich over gaat buigen. Verder gaat hij wegen zoeken om het vermogen van het fonds, zo’n € 130 miljoen, activistischer te beleggen om ook langs die weg de arbeidsmarkt wat inclusiever te maken. En uiteraard staat hij klaar om het team van medewerkers met raad en daad bij te staan bij lopende en nieuwe projecten: ”Als zij denken, ‘daar kunnen we die ouwe wel bij gebruiken’, dan doe ik dat graag. Ook relaties van Start Foundation mogen een beroep op hem doen als ze denken dat hij hen kan helpen.” Aan plannen en ideeën heeft het hem nooit ontbroken. Op de vraag of hij ooit heeft overwogen om voor zichzelf te beginnen is het antwoord: ”Jazeker, heel vaak zelfs! Maar elke keer weer kwam ik tot de conclusie dat Start Foundation zo ontzettend goed bij mij past. Ik kan mijn ideeën hier kwijt. Dat die door de Raad van Toezicht soms wat afgeremd of bijgestuurd worden heb ik nooit als hinderlijk ervaren, eerder als extra spannend.”
Liberale communist
Bij zijn publieke optredens neemt hij nooit een blad voor de mond. Soms ontvangt hij daarvoor klaterend applaus en soms wordt hij daarom verguisd. Zijn taalgebruik op de podia is glashelder en hij spaart de kool en de geit niet. Dat ontging ook de politiek niet. Recent nog nam hij deel aan een stadsdebat in ‘zijn’ Eindhoven en werd hij na afloop door enkele politici uitgenodigd om eens ‘een kopje koffie te drinken’. “Voor koffiedrinken sta ik altijd open, maar verder ben ik apolitiek en heb ik me nooit aan enige partij verbonden. Ik ben namelijk een ‘liberale communist’. Een groot voorstander van solidariteit met hen die dat keihard nodig hebben, maar ook voor zelf verantwoordelijkheid nemen, ondernemerschap en zelfbeschikking. Ik ben niet van het pamperen. Ook ben ik wat minder geschikt voor het compromis. Met meel in de mond praten is ook niet mijn grootste talent. Och, ik citeer de Amerikaanse komiek Groucho Marx in dit kader wel eens toen hij zei: ik weiger lid te worden van een club die mij als lid wil hebben.”
Geen ‘zuurkees’ worden
Meer in de luwte gaan zitten moet voor iemand van zijn statuur toch vreemd zijn. “Dat lijkt misschien zo maar ik ben daar al eerder mee gestart.” Twee jaar geleden trad Joske Paumen (46) aan als medebestuurder bij Start Foundation. Sindsdien heeft Jos al een groot deel van zijn taken al aan haar overgedragen. Ook de verhuizing van het hoofdkantoor naar Utrecht maakt het allemaal wat makkelijker. Weer helemaal terug in dat creatieve proces, daar kijkt hij naar uit. “Daar heb ik altijd de meeste voldoening uitgehaald. Nieuwe wegen bedenken. Onmogelijk geachte combinaties maken. Gekke dingen gewoon doen. Pittige stukjes schrijven. Heerlijk!”
In de combinatie Joske Paumen en Jitze Reeder heeft hij alle vertrouwen, en dat maakt het eenvoudiger nu al een stapje terug en een stapje naar de zijkant te doen.
De geleidelijke weg naar zijn pensionering bevalt hem wel. “Ik moet er straks niet in één keer uitstappen, want dat werkt bij mij niet zo goed.” Met de route die nu is uitgestippeld heeft hij vrede en hij heeft er ook echt een goed gevoel bij. “Ik wil vooral geen oude ‘zuurkees’ worden, als ik straks met pensioen ga. Dat heb ik te veel om me heen gezien. Gepensioneerden die ineens vinden dat er niks meer deugt bij hun voormalige bedrijf. Ik heb daarover een heldere afspraak met Annette mijn vrouw, die zal me direct corrigeren mocht ik zulk gedrag gaan vertonen. Maar voorlopig is het nog lang niet zo ver. Ik heb nog genoeg mooi werk te doen. Ik ben er klaar voor! ”
